به گزارش
تابناک یزد، استان یزد یکی از تاریخی ترین شهر ها در ایران و بلکه در جهان است چرا که آن را اولین شهر خشتی جهان و دومین شهر تاریخی جهان پس از ونیز ایتالیا می خوانند.
مجموعه آثار باستانی پراکندهی موجود در این استان مبیّن آن بوده که استان یزد از سرزمینهای کهن و تاریخی ایرانزمین است. آثاری چون دستافزارهای سنگی به دست آمده در درّه های شیرکوه، نگاره های روی تخته سنگ کوه ارنان، ابزار سنگی پیش از تاریخ بیده میبد، تکه سفالها و نقوش نارین قلعه میبد، متعلّق به دوره ایلامی، غارهای استان و آثار معماری و شهرسازی باستانی .
علاوه بر این، وجود برخی از نمادهای باستانی و نیایشگاه های کهن مانند «پیرسبز یا چک چک»، «پارس بانو»، پیرنارکی» و ... نشان از این دارد که پیش از فراگیر شدن آیین «نوزرتشتی» ساسانی در این منطقه، ادیان باستانی ایرانی دیگری در این سرزمین رواج داشته است.
«سرو چهار هزار سالهی» ابرکوه، کشف آثار تمدنهای ماقبل تاریخ در «غربال بیز» مهریز و کشف سکه هایی مربوط به زمان «پوران دخت ساسانی» که در میبد ضرب شده، از دیگر نشانه های گویا در تأیید تاریخ کهن یزد است.
تاریخ یزد بعد از اسلامدر نخستین سده ی اسلامی، سرزمین یزد به دلیل قرار گرفتن در کنار شاهراه اصلی شرق و غرب ایران باستان، به دست مسلمانان افتاد. از سلسله ها و حکامی که پس از اسلام بر یزد حکومت کردهاند میتوان به: آل کاکویه، اتابکان، مغولان، آل مظفر، تیموریان، صفویان، افشاریان، قاجاریه و پهلوی اشاره کرد.
وجه تسمیه ی یزد«یزد» واژهای باستانی است که ریشه در «یشت» یا «یزت» و «یسن» به معنای ستایش، نیایش، پرستش، ایزد دارد.
به اعتقاد عدهای دیگری از تاریخنویسان، در دوره ساسانیان، به فرمان یزدگرد اوّل در این محل، شهری به نام «یزدانگرد»بنا گردیده است. نام یزد از همین عنوان گرفته شده و به معنای مقدّس، فرخنده و درخور آفرین است.
مورّخان یونانی، این شهر کهن و باستانی را «ایساتیس» خواندهاند. پس از ظهور اسلام و گرایش مردم ایران به این آیین، به یزد لقب «دارالعباده» داده شد.
یزد در سفرنامه ها یزد شهر بزرگی است که از لحاظ تجارت و رفت و آمد، نقطهی مهمّی به شمار میرود. یک نوع پارچهی ابریشمی و طلایی در آنجا بافته میشود که موسوم است به «پارچه یزدی» و به همه جای دنیا صادر میشود.
یزد در سفرنامه ها مارکوپولو، سیّاح ایتالیایی در باره یزد می گوید: ایرانیان با مهارت هرچه تمامتر، شیرینی تهیّه میکنند و قنّادهای یزدی در رشته خود از هنرمندان طراز اوّل ایران و جهان به شمار میروند. بهترین نوع شیرینی در اصفهان و یزد تهیّه می شود.
سفرنامه یاکوب ادوارد پولاک در باره یزد این چنین می نویسد، در حال حاضر، قسمت اعظم زرتشتیان در شهر یزد (که آنجا را موطن اصلی خود میدانند)، سکونت دارند و به راحتی با مسلمانان زندگی می کنند. حرفه اغلب آنان کشاورزی یا تجارت است.
در سفرنامه ی اورسل درباره یزد می خوانیم: منارهها و بادگیرهای شهر یزد از دور، انسان را به یاد کتاب هزار و یک شب می اندازد.
کلنل سی.ام.مک گرگر گفته است: از نشانه های چشمگیر یزد، بادگیرها، سردابها و یادشده است که این هر سه با یکدیگر هماهنگی دارند و وجود اینها نشاندهنده آن است که آب و هوای یزد از نقاط دیگر ایران گرمتر است.
فروغ پوریاوری گفته است: وقتی به یزد سفر میکنی، تنها در پهنه جغرافیا جابهجا نشدهای؛ در عمق تاریخ، به هزار توهای افسانه خزیدهای و تاریخ و افسانه در این شهر کویری، چندان به هم آمیختهاند که بازشناختنشان ناممکن است. یزد، بافتی دیگر، مردمی دیگر و اساساً جنس دیگری دارد، صفا و محبّت مردم یزد را کمتر جایی میتوان سراغ کرد.
پروفسور کازولا می گوید: یزد از نظر بناهای خشتی و گلی در دنیا بینظیر است.
محمّدکریم پیرنیا اولین کسی بود که قدمت مسجد فهرج را به دست آورد او می گوید: مسجد جامع کهن فهرج تنها مسجدی است که در جهان اسلام، ساختمان آن از ابتدا تا به امروز تغییر نکرده است.
جلال آل احمد هم اینگونه در باره یزد می نوسید که در یزد، آب، آفتابی نیست؛ مخفی است، 40-50 متر زیر زمین است. باید از پلکان تاریک و مرطوب و خنک سرازیر بشوی و مواظب باشی پایت نلغزد و وقتی از تشنگی به جان آمدی، به مجرای قنات برسی و ببینی زنها نشسته اند و در آن تاریکی زیر زمین، در جوی آب روان و گوارا، رخت یا ظرف می شویند و ندانی از این همه پلّه چهطور بالا بروی.
علی اصغر مهاجر در زیر آسمان کویر درباره یزد نوشته است:دقت و حوصله و امانت دهقان یزدی کم از آن مقنّی پرکار نیست که ده ساعت تمام، در ژرفنای چاه، کلنگ به توده های شن می کوبد و قنات احداث می کند. تلاش در زیر آفتاب سوزان، جزو لاینفک فطرت کشاورزان یزد است. درسی که دهقان یزدی در زیر آسمان کویر آموخته، مبارزه با قهر طبیعت است.