17 ربیع‌الاول سال 83 هجری قمری خورشید دیگری از سلاله پاک رسول الله(ص) در
مدینه طلوع کرد. خانه امام پنجم غرق شادی و سرور شد و ملائکه به استقبال
نوگل تازه شکفته به زمین آمدند. نوزادی که بعدها مسئولیت طولانی‌ترین دوران
امامت و ولایت را به عهده گرفت و تحول عظیمی در جهان تشیع به وجود آورد.
هر چند دوران 34 ساله امامت حضرت صادق(ع) سرشار از سیره نبوی و علوی همچون
دستگیری از محرومان، خیرخواهی ، گذشت ، تزکیه نفس و عبادت خالصانه، کار و
تلاش، قناعت، ساده‌زیستی و اخلاق اجتماعی بود اما ویژگی برجسته ایشان
استفاده از فرصت به وجود آمده برای گسترش اسلام و تبلیغ جریان اصیل امامت و
افزایش آگاهی و معلومات علمی مسلمانان بود.
امام صادق(ع) را رئیس مذهب جعفری می‌نامند، چون با مجاهدت علمی این امام
هُمام و شاگردان بسیاری که تربیت کردند، شیعه و در واقع جهان اسلام حیات
دیگری پیدا کرد و از نظر علمی به رشد و توسعه‌ای خیره کننده دست یافت. این
طور است که حوزه‌های علمیه جهان تشیع بیش از هر امام معصوم(ع) دیگری خود را
وامدار و مدیون امام صادق(ع) می‌دانند، بنابراین بی‌دلیل نیست که ایشان را
رئیس مذهب جعفری می‌نامند.
از این منظر اعتقاد راسخ داریم که همه طلاب و فضلای حوزوی و حتی اندیشمندان
دانشگاهی خاصه در عرصه علوم انسانی و اسلامی و دیگر علوم، شاگرد مکتب صادق
آل محمد(ص) هستند و از سفره بی‌پایان ایشان در ابعاد و عرصه‌های گوناگون
بهره‌مند هستند.
با یک بررسی تاریخی به خوبی متوجه می‌شویم که امام باقر(ع) و امام صادق(ع)
در بسط و تقویت مکتب تشیع در زمان حیات نورانی شان نقش بسیار کلیدی داشتند،
به طوری که تا زمان این دو امام بزرگوار، بنی‌امیه و حکومت‌های غاصب و
ظالم چنان جو خفقانی شکل داده بودند که امامان قبل چندان مجالی نمی‌یافتند
تا علوم و معارف حقه شیعه را برای مردم تبیین کنند. به عنوان مثال ما از
امیرالمومنین(ع) و سیدالشهدا(ع) بیشتر از چند روایت در مسائل فقهی نداریم و
این در حالی است که بخش اعظم مسایل فقهی و احادیث اخلاقی و اجتماعی و
تفسیری مربوط به زمان امام باقر(ع) و به خصوص امام صادق(ع) است.
اهمیت نقش امام صادق(ع) در این میان تا آن جاست که پیامبر اکرم (ص) در
حدیثی نورانی می‌فرمایند: «بعد از من امت اسلامی به هفتاد و چند فرقه منشعب
می‌شوند و فقط یکی از آنها ناجیه است که مذهب جعفری است؛ مذهبی که در رأس
آن یکی از فرزندانم به نام صادق(ع) قرار دارد.»
راه‌اندازی نهضت فراگیر علمی و فرهنگی
حضرت صادق(ع) در زمان حیات پربرکت خود با راه اندازی یک نهضت فراگیر علمی و
فرهنگی در پی آن بودند که هویت دینی و علمی شیعه را محکم کنند، بنابراین
امروز اگر شیعه باقی مانده به برکت تلاش‌های مجاهدانه ایشان است که با همه
سختی‌ها و فشارها به تربیت و پرورش شاگردان بزرگی پرداختند؛ شاگردانی اعم
از شیعه و سنی که امروز مایه فخر و مباهات جهان اسلام بلکه جهان بشریت
هستند.
راهکار مهم امام جعفرصادق(ع) در زمینه نشر علم در جامعه این گونه بود که
بیش و پیش از هر چیز فضای گفت‌وگو و مناظره برای تبیین حقایق مکتب اهل
بیت(ع) را فراهم می‌کردند.
به دیگر سخن، سیره علمی و فرهنگی حضرت‌چنان بود که برای تبیین حقیقت و نشر
معارف ناب دینی از ایجاد و توسعه فضای گفت‌وگو و مناظره علمی به خوبی
استقبال کرده و خودشان نیز به هر بهانه‌ای در این زمینه تلاش می‌کردند.
جالب این که اگر ما مناظره‌های ایشان با گروه‌ها و فرقه‌های گوناگون را
نگاه کنیم در می‌یابیم که این‌ها مصداق بارز کرسی‌های آزاداندیشی است که
امروز می‌تواند الگویی برای ما در شرایط فعلی محسوب شود.
پاسخ به شبهه‌ها
از سویی با توجه به زمانه خاص امام صادق(ع) و این که به دلایلی فرهنگ‌ها و
تفکر یونانی و غیراسلامی در جامعه اسلامی رواج پیدا کرده بود، حضرت به
مناظره با ملحدان و صاحب‌نظران دیگر ادیان می‌پرداختند و از گنجینه
بی‌پایان علم الهی، پاسخ‌های قانع کننده به سئوال‌ها و شبهه‌های آنان
می‌دادند.
در روزگار کنونی به ویژه با توجه به حجم انبوه شبهه‌ها و شبیخون فرهنگی و
عقیدتی دشمن، حوزه‌های علمیه و دانشگاه‌ها و مراکز آموزش عالی بیش از هر
زمان دیگری باید سنت و روش امام صادق(ع)را در حفظ و صیانت از دین و حفظ
اسلام ناب ترویج داده و به دفع حمله‌ها و شبهه‌های دشمنان اهل بیت(ع) همت
گمارند.