یزد، شهر بازارهای تاریخی و سنتی

بازار خان
یکی از زیباترین و معروفترین این بازارهای کهن در شهر تاریخی یزد، بازار خان است که ساخت آن به دوره ناصرالدین‌شاه برمی‌گردد؛ این بازار از جمله نقاط دیدنی و قدیمی شهر یزد به شمار می‌آید.
مجموعه زیبا و قدیمی بازار خان، حسینیه، آب انبار و حمام جنب آن معرف معماری گذشته این دیار است و ساختار متفاوت و عرض متباین این بازار، حکایت از ساخت تدریجی‌اش دارد .
مجموعه خان از چند راسته تشکیل شده و در دل خود بازارها و تیمچه‌های متعددی را جا داده است و هر چند هر کدام از این بازارها نام خاص خود را دارند اما امروزه در میان عموم مردم همه این بازارها تحت عنوان بازار خان شناخته می‌شوند .
‏از قسمت‌های مختلف بازار خان یزد می‌توان به بازار زرگری ، بازار پنجه علی، بازار قیصریه، بازار علاقبندی ، بازار کاشیگری، بازار چیت سازی، بازار ‏ملااسماعیل، بازار افشار، بازار صدری(شاهزاده فاضل)، بازار دروازه مهریز و بازار مسگرها اشاره کرد .
گفتنی است، مجموعه‌ی این بازار در سال ۱۳۸۲ با شماره ۸۵۴۴ در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است .

بازار زرگری
بازار زرگری یزد نیز به واسطه شهرت و معروفیت طلای یزد در کنار بافت تاریخی و قدیمی خود به واسطه شهرت و ویژگی‌های خاص طلای یزدی همواره مورد توجه گردشگران بوده است.
قدمت این بازار به سده‌های دوازدهم و سیزدهم هجری قمری برمیگردد و سقف بازار به صورت طاق و تویزه با قوس‌های هلالی و جناقی است و در طاق این بازار نورگیرهایی دیده می‌شود که در وسط راسته بازار نیز بخشی به صورت طاق آهنگ می‌باشد .
بازار زرگری یزد دارای ۵۳ باب مغازه است که طلاهای موجود در آن‌ها، برق چشمان رهگذران را می‌رباید .
این بازار نیز در سال ۱۳۸۲ با شماره ۸۵۲۷ در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است .

بازار قیصریه
بازار قیصریه در حد فاصل میدان و مدرسه خان یزد قرار دارد که محل فروش پارچه‌های یزدی است و از نظر معماری نسبت به بقیه بازارها نظم و ترتیب بهتری دارد و در چوبی با ارزشی در این بازار است که به وسیله همین دو در، بازار بسته می‌شود .
قیصریه به فضایی گفته می‌شده که از لحاظ خصوصیات معماری به یک راسته‌ی فرعی، دالان یا تیمچه و در مواردی به یک‌ سرا شبیه بوده است و غالباً به عرضه‌ی کالاهای گران‌بها و منسوجات عالی اختصاص داشته است .
گفتنی استف بازار قیصریه یزد متعلق به اواخر قرن دوازدهم هجری قمری است و یکی از پنج بازار معروف ایران به شمار می‌آید که در استان‌های اصفهان، شیراز، کرمان، قزوین نیز وجود دارد.
این بازار در سال ۱۳۸۱ با شماره ۷۷۹۵ در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است .

بازار دورازه مهریز
بازار دروازه مهریز از دیگر بازارهای قدیمی و تاریخی یزد است که جهت آن شمالی- جنوبی است و جنوب آن از «بازار خان» شروع می‌شود و به کوچه دارالشفاء یا «دروازده تاریخی» شهر ختم می‌شود.
این بازار توسط «علی آقا داروغه یزدی» در زمان «گورکانیان» ساخته شده و ارتفاع این بازار حدود چهار متر و مصالح به کار رفته در آن خشت، گل، آجر و گچ و همچنین سقف آن به صورت طاق و تویزه است .
بازار دروازه مهریز متعلق به دوره قاجار است و با شماره ۸۵۴۳ در سال ۱۳۸۲ در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است .

بازار پنجه علی
بازار پنجه علی که به بازار مسگران یزد نیز شهرت دارد، قدمتی ۶۰۰ ساله دارد و هنوز بافت سنتی قدیم خود را حفظ کرده است و مسگرها در حجره‌هایشان، سر به زیر و پی در پی با چکش و مس، اثری بی‌بدیل خلق می‌کنند .
بازار مسگرها از بازارهای سنتی و قدیمی شهر یزد متعلق به قرن نهم هجری و قمری است که درحد فاصل خیابان قیام قرار دارد و در آن انواع مصنوعات مسی و فلزی از قبیل صنایع دستی تزئینی، ظروف آشپزخانه و ابزار آلات کشاورزی ساخته و عرضه می‌شود و از این رو علاقه مندان به ظروف مسی می‌توانند انواع ظروف مسی را در بازار مسگرهای یزد بیابند .
یادآور می‌شود، بازار مسگرهای یزد در سال ۱۳۸۱ با شماره ۷۷۸۶ در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است .

بازار کاشیگری
بازار کاشیگری یزد نیز مجموعه‌ای از کارگاه‌ های کوچک آهنگری و تهیه‌ی ابزارهای ساده‌ کشاورزی و لوازم مورد نیاز روستاییان است.
این بازار مربوط به زندیه و در میدان خان واقع شده است. بازار مذکور در تاریخ ۱۷ اسفند ۱۳۸۱ با شماره ثبت ۷۷۹۴ به ‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است .

تیمچه‌های یزد
یزد بازارهای تاریخی دیگری هم اعم از بازار افشار مربوط به دوره قاجار به شماره ثبت ۸۵۴۲ ، بازار صدری مربوط به اواخر دوره قاجار با شماره ثبت ۸۵۲۶ ، بازار جعفرخان متعلق به دوره زندیه با شماره ثبت ۷۷۸۹، بازار میرزا کریم مربوط به دوره قاجار با شماره ثبت ۸۵۲۸ ، بازار سراج‌ها متعلق به قرن هشتم و با شماره ثبت ۸۵۲۵، بازار حضرت عباسی مربوط به دوره قاجار و با شماره ثبت ۷۷۹۳ ، بازار علاقبندی متعلق به اواخر قرن نهم و با شماره ثبت ۷۷۹۱ و بازار ریسمانیان مربوط به دوره پهلوی اول و با شماره ثبت ۷۷۹۰، دارد .
این بازارهای قدیمی نیز تیمچه‌ های متعددی را در دل خود جای داده‌اند که منظور از تیمچه، کاروانسرای کوچکی است که در بطن بازارهای قدیمی وجود داشته است. البته در دوره‌های معاصر به‌ کاروانسراها یا سراهای کوچک و سرپوشیده، تیمچه گفته می‌شود.
فضای تیمچه‌ها نسبت به کاروانسراها از لحاظ اقتصادی گرانتر بوده و برای عرضه اجناس ارزان قیمت استفاده نمی‌شده است .
در بازارهای یزد بالغ بر ۲۰ تیمچه وجود دارد که این تعداد حاکی از رونق و رفت و آمد تجار از شهرهای دیگر به یزد است و به عنوان نمونه‌ای از آنها می‌توان به تیمچه علی خان، ملک، وکیل و تیمچه هراتی که از تیمچه‌های با قدمت و کهن سال یزد است، اشاره کرد .