سارا گلابگیریان
- دفتر حیات‌وحش در معاونت محیط‌زیست طبیعی سازمان حفاظت محیط‌زیست،
برنامه‌ریزی پنج ساله‌ای برای حفاظت از گونه‌های در‌معرض تهدید دارد. تدوین
و ابلاغ برنامه مدیریت جامع شش گونه در معرض انقراض در همین زمینه انجام
شده است.
۱۶ سال است که پروژه یوز فعال شده است. این پروژه بین‌المللی جدا از بدنه
سازمان حفاظت محیط‌زیست نیست، بلکه در قالب بدنه معاونت محیط‌زیست طبیعی در
این سازمان فعالیت می‌کند.«مجید خرازیان‌مقدم»، مدیرکل دفتر حیات وحش
سازمان محیط‌زیست، ضمن اشاره به شرایط بحرانی یوزپلنگ ایرانی، از بررسی
تکثیر و پرورش این گونه خبر داده و اظهار کرده که استان یزد به‌عنوان
اولویت اول برای تکثیر و پرورش یوز انتخاب شده است.
این طرح پیش از این با توجه به احساس نیاز استان به تکثیر یوز با توجه به
این‌که جمعیت باقیمانده رصدشده یوز ایرانی در زیستگاه‌های استان، نر بوده
از سوی مسئولان اداره حفاظت محیط‌زیست استان پیشنهاد شده است.
اجرای این طرح در شرایطی است که جمعیت یوز استان از 50 قلاده رصدشده در
دهه 80 به 4 قلاده در دهه 90 کاهش یافته است. هرچند انتظار داریم جمعیت
بیشتری از آنچه رصدشده در استان زندگی کنند، اما باز هم اختلاف فاحشی بین
جمعیت یوز در دهه‌های 80 و 90 وجود دارد که قطعا دلایل بسیاری دارد اما
قطعا تنها راهکار تکثیر این حیوان برای بقاست.
سابقه اجرای پروژه یوز در زیستگاه‌های استان
مدیر سابق پروژه یوز و یکی از دوستداران محیط‌زیست استان اظهار می‌کند:
پروژه یوزپلنگ آسیایی از شهریور 80 به مدت 4 سال فعالیت خود را آغاز کرد و
پس از ارزیابی‌های کارشناسانه، 5 زیستگاه برای اجرای اهداف پروژه انتخاب
شد.
«اکبر همدانیان» پارک ملی کویر، پارک ملی و منطقه حفاظت‌شده توران، منطقه
حفاظت‌شده کوه بافق، پناهگاه حیات وحش دره انجیر و نی باز و پناهگاه حیات
وحش نایبندان را به‌عنوان این زیستگاه‌ها نام می‌برد و می‌افزاید: تلاش
استان‌های یزد، سمنان و تهران منطبق بر اهداف سند پروژه با تنظیم
پروتکل‌هایی برای سرشماری طعمه‌ها و کاشتن دوربین‌های تله‌ای در
زیستگاه‌های منتخب آغاز و به نتایج مطلوبی منجر شد.
وی ادامه می‌دهد: جمعیت یوزپلنگ ایران براساس اطلاعات جمع‌آوری‌شده در دهه
80 بین 100- 65 قلاده تخمین زده شد و راهکارهای نجات گونه نیز با جمع‌بندی
نظرات کارشناسی به زیستگاه‌های منتخب ابلاغ شد.
وی توضیح می‌دهد: از میان این جمعیت تخمین زده‌شده، طبق بررسی‌های
به‌عمل‌آمده از تصاویر یوزها 49 قلاده در استان یزد به غیر از نایبندان طبس
که مدتی به یزد ملحق شده بود، قطعی است. این 49 قلاده دارای گستره وسیعی
بودند که در کریدور زیستی بافق آریز دره انجیر و سیاه‌کوه در رفت‌وآمد
بودند.
همدانیان اظهار می‌کند: پس از گذشت 10 سال از اجرای این طرح، در مدت 3 سال
گذشته، تنها 4 قلاده یوز در عکس‌ها مشاهده می‌شود که همگی نر و در کریدور
زیستی استان در حال تردد هستند.این فعال محیط‌زیست می‌گوید: اینها تنها
موجودی یوزپلنگ‌های استان یزد است. در توران و پارک ملی نیز آمار
دلگرم‌کننده‌ای وجود ندارد. بنا‌براین وجود سه یوز نر جای هیچ‌گونه
امیدواری برای نجات و بقای یوز را باقی نمی‌گذارد.
تأیید کاهش جمعیت یوزها
معاون محیط‌طبیعی اداره‌کل حفاظت محیط‌زیست استان با تایید جمعیت
انگشت‌شمار جمعیت یوز استان و نر بودن باقیمانده این نژاد می‌گوید:
اداره‌کل حفاظت محیط‌زیست استان در دهه 80 اقداماتی از‌جمله تشدید
حفاظت‌ها، کاشت دوربین‌های تله، افزایش طعمه را در دستور کار قرار داد، اما
در افزایش جمعیت یوز موثر واقع نشد.
«حسن اکبری» می‌افزاید: 3 تا 4 قلاده یوز نر در قلمرو زیستی استان رصد شده
است البته با توجه به پهنه وسیع و شب‌گرد بودن این حیوان، احتمال وجود
جمعیت بیشتری نیز هست.وی با بیان این‌که در دهه 80، تعداد 50 قلاده یوز در
استان رصد شده است، ادامه می‌دهد: کاهش جمعیت این حیوان ناشی از کمبود طعمه
نیست؛ چراکه در این سال‌ها شاهد افزایش طعمه از 7 هزار به 11 هزار راس در
قلمرو یوز استان هستیم.
دلایل کاهش یوزها
اکبری با اشاره به این‌که کاهش جمعیت دلایل متعددی دارد، بیان می‌کند:
تخریب زیستگاه‌های یوز در خارج از مناطق حفاظت‌شده با ایجاد جاده‌ها یکی از
عوامل تاثیر‌گذار در کاهش جمیعت این حیوان است؛ به طوری که در دهه 80 تنها
در جاده کالمند بهادران، 6 قلاده یوز در اثر تصادف از بین رفت.
وی ادامه می‌دهد: یکی دیگر از دلایل کاهش جمعیت یوز، معدن‌کاری در قلمرو
یوز استان است که باعث از بین رفتن زیستگاه‌های بکر شد و جاده دسترسی آنها
به محلی برای دسترسی افراد سودجو و شکارچیان به زیستگاه‌های یوز تبدیل شد.
معاون محیط‌طبیعی اداره‌کل حفاظت محیط‌زیست استان کاهش جمعیت پایه را نیز
یادآور می‌شود و می‌افزاید: مسائل درون‌جمعیتی و ژنتیک نیز در کاهش جمعیت
یوز استان موثر است. آخرین زایمان یوز در استان با تولد 3 توله نر همراه
بود که اکنون 2 توله در زیستگاه‌های استان رصد شده‌اند.
وی اضافه می‌کند: در نتیجه این وضعیت، در 3سال گذشته 3 تا 4 قلاده یوز در
استان رصد شده است که همگی نر هستند و باید برای حفاظت از این گونه اقدامات
جدی انجام شود که در‌نهایت طرحی برای ایجاد یک قرق بزرگ با مدیریت متمرکز
برای ایجاد جمعیت بیشتر یوزپلنگ آسیایی به سازمان حفاظت محیط‌زیست کشور
پیشنهاد شد.
اکبری می‌افزاید: انتظار می‌رود با توجه به شکل‌گیری قرق‌های اختصاصی و
تغییر نگرش مردم استان برای حفاظت از محیط‌زیست به‌ویژه تغییر دیدگاه
شکارچیان و همراه شدن آنها به‌عنوان دوستداران محیط‌زیست، زمینه برای اجرای
این طرح در استان فراهم است.
ایجاد مراکز پرورش برای افزایش جمعیت یوز
«حسن اکبری»، معاون محیط‌طبیعی اداره‌کل حفاظت محیط‌زیست استان، بیان
می‌کند: پیشتازی استان در ایجاد قرق‌های اختصاصی به افزایش جمعیت گونه‌های
علفخوار به 11 هزار راس انجامید. همکاری مردم استان برای حفاظت از
محیط‌زیست در کشور سرآمد است؛ از‌این‌رو با ایجاد مرکز پرورش و تکثیر یوز
ایرانی، فرصت برای افزایش جمعیت این گونه نادر فراهم می‌شود.