علی اکبر قیومی
کارشناس پارک علم و فناوری یزد
ثبت جهانی شهر یزد رویداد مبارک و بزرگی است که در نتیجه تدارک مجموعه گسترده ای از مقدمات متفاوت، رایزنی ها، رفت و آمدها، هماهنگی ها، مستندسازی ها و ... حاصل آمده و شایسته است زحمات بانیان آن را به شایستگی سپاس گذارد. علاوه بر این در شرایطی که معاندان سرسخت و ثروتمند ایران اسلامی از هر سوی بر آتش "ایران هراسی" به ویژه در مجامع بین المللی می دمند، ثبت جهانی شهر یزد در یک نهاد بین المللی، یک پیروزی سیاسی نیز به حساب می آید که می تواند گشایش هایی را نیز در فضای فرهنگی و عرصه اقتصادی به بار آورد.
البته باید توجه داشت اگر از این فرصت و ظرفیت به وجود آمده در اثر ثبت جهانی یزد، با سرعت و به درستی استفاده نشود، موقعیت های کنونی از میان خواهد رفت و شعارها و وعده های جذاب توسعه صنعت گردشگری در افکار عمومی رنگ باخته و اعتبار و جذابیت خود را ازدست می دهد و از این منظر لازم است متوجه مخاطرات و تهدیدهای جدی ناشی از این رویداد نیز باشیم.
برای بهره مندی از این فرصت ارزشمند در درجه اول لازم است مردم و مدیران استان یزد به این باور تعیین کننده برسند که در شرایط کنونی، بزرگترین دارایی استان، همین گنج تاریخی پربهاست که یادگار نیاکان نیک اندیش این سامان به حساب می آید. گنجی بزرگ و پنهان که جهانیان را نیز به احترام و تحسین واداشته و مجموعه ای بزرگ و باارزش از انواع آداب، ابنیه، دانش های بومی و مهارت ها را در خود دارد. ثروتی بی بدیل که گرچه برای ده ها سال مهجور و مغفول بوده و حتی بخش های باارزشی از آن توسط ساکنان و وارثان تخریب شده است اما حتی امروز نیز می تواند برای این ناحیه، هویت بخش و ثروت ساز باشد. ثبت جهانی یزد می تواند مقدمه ای برای محفاظت مؤثر از این آثار از سویی و ابزاری کارآمد برای معرفی بهتر و بیشتر این گنج پنهان به جهانیان باشد و علاوه بر این به رشد و رونق این دیار کهن نیز کمک کند.
آسیب بسیار بزرگی که در شرایط کنونی مسیر احیا و معرفی بافت تاریخی یزد را تهدید می کند اصالت یافتن دیدگاه های منفعت طلبانه اقتصادی و رنگ باختن ارزش های فرهنگی حاکم بر میراث معنوی و معماری یزد است. متاسفانه تصور برخی از توسعه گردشگری محدود و منحصر به هتل داری و راه اندازی رستوران های رنگارنگ در خانه ها و کوچه های تاریخی یزد است. باید دانست هر سنت معماری ریشه در ارزش هایی اعتقادی و تاریخی دارد و تغییر ارزش ها، نظام معماری را نیز تحت تأثیر قرار خواهد داد. خلاصه آنکه اگر به حفاظت و حراست از میراث ارزشمند معماری خود می اندیشیم باید بدانیم بقای آن در گرو حیات نظام ارزشی حاکم برآن است و این مهم وابسته به اصالت دیدگاه فرهنگی در راستای احیا، معرفی و بهره برداری از میراث معماری کهن شهر یزد است.
از سوی دیگر گردشگری، یکی از شعب صنایع فرهنگی و فناوری های نرم به حساب می آید و یزد نیز از ظرفیت های لازم برای تبدیل شده به یک قطب گردشگری فرهنگی (در مقایسه با دیگر حوزه های گردشگری) برخوردار است. بر این اساس لازم است در این مسیر دیدگاهی با اصالت های فرهنگی حاکم باشد و نه صرفاً منفعت اندیشی های اقتصادی. مروری بر تجارب موفق توسعه گردشگری فرهنگی در کشورهایی چون ترکیه و ایتالیا هم به خوبی از لزوم حاکمیت دیگاه های فرهنگی برای رشد و رونق این شاخه از گردشگری حکایت می کند.
علاوه بر این چنانچه توسعه گردشگری از منظری فرهنگی مورد اهتمام قرار گیرد، قاعدتاً به حفظ و احیای آداب، اعتقادات، هنرها، سنت و آنچه "میراث معنوی" خوانده می شود بیشتر اهمیت داده خواهد شد. اگرچه توجه به میراث ملموس نیز به میزان شایسته و بایسته صورت نمی گیرد اما حوزه "میراث معنوی" دچار مظلومیت مضاعف است. باید توجه داشت آیین و اعتقادات و فرهنگ به مثابه روح حاکم بر کالبد معماری به حساب می آید و با زایل شده این روح، نظام معماری و زیباشناسی نیز پویایی جود را از دست داده و در میان مدت، جز پوسته ای کم بها از آن بر جای نخواهد ماند.
البته منظور از اصالت دیدگاه فرهنگی در توسعه میراث معماری استان یزد اعمال تنگ نظری و حاکمیت افکار متحجر نیست. برای توسعه گردشگری اعتقاد به کرامت انسانی و پایبندی به "آیین گفتگو" در فضای جهانی پسامدرن یک پیش نیاز اساسی محسوب می شود. یادآوری این نکته از آن جهت اساسی است که برخی توسعه گردشگری را در تضاد با فرهنگ دینی و اصالت های اعتقادی استان می دانند. در صورتی که با مدیریت کارشناسانه و البته فرهنگی ضمن جلوگیری از تضادها و تناقضات احتمالی، امکانات جدیدی برای معرفی ظرفیت های فرهنگی استان در ابعاد جهانی و با حداقل هزینه ممکن نیز فراهم خواهد آمد.
علی رغم تلاش ها و دستاوردهای سال های اخیر به نظر می رسد بزرگترین مانع رویاروی مسیر احیا و بهره برداری بهینه از میراث فرهنگی استان، ناآشنایی عمومی با ارزش های و ظرفیت های این حوزه است و در این جهت رسالت اساسی بر عهده نخبگان و فرهیختگان است که باید مدیران و توده مردم را آگاه تر سازند. قطعاً اهالی فرهنگ و علاقه مندان به تاریخ و تمدن یزد باید دردمندانه و با انگیزه در این میدان حاضر بوده و همیشه یک گام از دولتمردان جلوتر بوده و حتی به آنان نیز خط سیر بدهند. آنچه می تواند به سامان یافتن بیشتر اوضاع در حوزه حساس و بزرگ میراث فرهنگی (اعم از محسوس و یا ناملموس) بیانجامد علاوه تلاش ها مدیران دولتی پویش های خودجوش مردمی است که بسیار امیدوار کننده و اثربخش است.
و بالاخره آنکه هر کدام از ما چه عنوان فردی حقیقی و علاقمند به دیرینه دیارمان و از چه از جایگاه سازمانی و حقوقی خود، در راستای کمک به احیا، بالندگی و پویایی میراث بزرگ معنوی و معماری یزد و انتقال این گنجینه بی بدیل به آیندگان، وظایفی بر عهده داریم که حتماً بزرگترین آنها تلاش برای شناختن بهتر و بیشترو عمیق تر و دقیق تر پیشینه یزد و ارزش های اعتقادی و فرهنگی و زیباشناسی مندرج در آن می باشد.