به گزارش تابناک قزوین، از ابتدای سال آبی جاری تا به امروز، میزان بارندگی‌ها در کشور نسبت به سال گذشته، ۱۸.۶ میلی‌متر کاهش یافته است و بر اساس گزارش سازمان هواشناسی کشور، در همین بازه زمانی بیشترین کاهش بارش با عدد منفی ۴۳ درصد مربوط به استان قزوین است. کم‌آبی و کاهش بارش نزولات آسمانی بلای جان دشت قزوین شده و بر اساس پیش‌بینی‌ها این استان وارد پنجمین سال خشکسالی می‌شود.
سال گذشته اخبار مخابره شده در خصوص وضعیت آب و میزان بارندگی‌ها نشان از پایان خشکسالی سه‌ساله در کل کشور و ورود به شرایط نرمال بارش، داشت، اما در خصوص استان قزوین، آنچه در عمل دیده شد، رقم خوردن سالی کم‌بارش بود تا جایی که نشست اضطراری کارگروه پیگیری رفع تنش آبی استان قزوین برگزار شد و قزوین در چهارمین سال خشکسالی خود مدام در عطش برف و باران است.
ایسنا در این گزارش به بررسی وضعیت بارندگی در قزوین و عوامل دخیل در کاهش بارندگی پرداخته است.
علت کاهش بارندگی‌ها چیست؟
محمدمهدی امیری، کارشناس محیط‌زیست، در خصوص بحران خشکسالی در قزوین می‌گوید: متأسفانه استان قزوین یکی از ۱۳ استان درگیر با بحران آب در سال‌جاری آبی است و چنانچه وضعیت بارش در این استان مطابق مرکز اقلیم‌شناسی سازمان هواشناسی پیش برود، سال ۱۴۰۳ یکی از خشک‌ترین سال‌ها در نیم‌قرن اخیر خواهد بود.
وی بابیان اینکه میزان بارش‌ها در کل کشور نسبت به میانگین دوره بلندمدت (۲۰ تا ۵۰ ساله) کاهش یافته است، بیان می‌کند: وضعیت آبی استان قزوین قرمز است و آن‌طور که سازمان هواشناسی اعلام کرده، میزان بارندگی‌ها در این استان نسبت به سایر استان‌ها کاهشی‌تر بوده است.
این کارشناس محیط‌زیست عدم دغدغه‌مندی مسئولان استانی به محیط‌زیست را یکی از عوامل این بحران می‌داند و می‌گوید: طی ۱۰ سال اخیر، هیچ مسئولی حتی مسئولان سازمان محیط‌زیست را به یاد ندارم که در اجرا و عمل دغدغه محیط‌زیستی و کم‌آبی را داشته باشند. هرچند که خشکسالی باید سیکل خود را تمام کند، اما همه می‌دانیم که آلودگی هوا، سوخت مازوت و وجود ریزگرد‌ها در دشت قزوین، در مسئله کاهش بارندگی‌ها بی‌تأثیر نیست.
وی با اشاره به اینکه کاهش بارش و به‌تبع افزایش دما باعث کاهش ورودی آب به استان است؛ ادامه می‌دهد: استفاده از روش‌های آبیاری غرقابی، آبیاری فضای سبز شهری و شستشوی معابر و ... با آب آشامیدنی از بزرگترین مشکلات محیط‌زیستی در کشور و به‌تبع قزوین است. همچنین کارخانه‌ها و کارگاه‌های تولیدی و معادن نیز آب زیادی را مصرف و آلوده می‌کنند که درنهایت به دلیل معیوب بودن سیستم تصفیه‌خانه‌ها این آب غیرقابل استفاده و از چرخه بازمصرف خارج می‌شوند.
نابرابری و بی‌عدالتی در تخصیص حقابه به کشاورزان
بااینکه موضوع کم‌آبی در ایران و به‌تبع قزوین، امر تازه‌ای نیست و برخی‌ها دست اتهام را به‌سوی کشاورزان دراز کرده‌اند، کشاورزان قزوینی نیز، حرف‌هایی برای گفتن دارند.
یک کشاورز قزوینی دراین‌باره به ایسنا می‌گوید: بحران آب و کم‌آبی، بلای جان همه اقشار است، اما بیشترین لطمه و صدمه در این موضوع به کشاورز برمی‌گردد. مسئولان تنها راهکار مقابله با کم‌آبی را کاهش تولیدات کشاورزی دانسته‌اند، درحالی‌که قزوین با دارا بودن تنها یک درصد از مساحت کشور، چهار درصد از تولیدات کشاورزی و غذای کشور را تولید می‌کند و نقش مثمرالثمری در تأمین خوراک دارد.
وی ادامه می‌دهد: با کاهش میزان کشاورزی، نیاز‌های غذایی کشور بیشتر می‌شود و بحران جدیدی پیش می‌آید. کشاورز در این سال‌ها، به قشری ضعیف و کم‌توان تبدیل‌شده است و نمی‌تواند با کشاورزی امرار معاش کند. مسئولان اگر می‌خواهند آب را از کشاورز بگیرند و حقابه آن را کوچک کنند؛ حداقل امتیاز‌های دیگری برای او قائل باشند.
این کشاورز قزوینی تصریح می‌کند: نابرابری و بی‌عدالتی در تخصیص حقابه کشاورز یکی از مشکلاتی است که با آن مواجه هستیم. در این سال‌ها هرکه آشنا داشت توانست چاه غیرمجاز حفر کند و کشاورزی کند.
وی می‌گوید:در سال‌های اخیر طرح‌هایی، چون «بازار آب» مطرح شد که به نظر برای کشاورز خوب می‌آمد، اما این طرح نیز همچون سایر طرح‌ها در همان حد حرف مانده است. تنها امید کشاورزان به راه‌اندازی سد «طالقان» و «نهب» است تا کمی از فشار به کشاورزان کاسته شود.
۸۳ درصد از منابع آب زیرزمینی قزوین صرف کشاورزی می‌شود
بزرگترین ضرر خشکسالی، کاهش کشاورزی و درنتیجه کاهش امنیت غذایی است. در این راستا به سراغ منصور ستوده، مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای استان قزوین رفتیم.
وی بابیان اینکه کشاورزی در استان بالغ‌بر ۸۳ درصد از منابع آب‌های زیرزمینی استان را مصرف می‌کند، به ایسنا می‌گوید: متأسفانه شاهد برداشت‌های بی‌رویه از سفره‌های آب زیرزمینی، تغییرات اقلیمی و بروز خشک‌سالی‌های پیاپی در استان هستیم که این موضوعات خود باعث بروز پدیده فرونشست زمین در بعضی نقاط استان شده است، که تغییر ناهمسان در ارتفاع و شیب رودخانه‌ها، آبراهه‌ها و سازه‌های انتقال آب، کاهش نفوذپذیری سطحی، گسترش پهنه‌های بیابانی و سیلابی، آسیب‌رسانی به خطوط انتقال آب و گاز ازجمله پیامدهای آن محسوب می‌شوند.
ستوده ادامه می‌دهد: باید قبول کنیم که در مواجهه با بحران کم‌آبی هستیم. با توجه به اینکه میزان مصارف منابع آب زیرزمینی استان قزوین حدود ۱۴۶۱ میلیون مترمکعب است؛ از این میزان ۸۳ درصد به بخش کشاورزی اختصاص‌یافته که این موضوع اهمیت صرفه‌جویی و مدیریت مصرف آب در بخش کشاورزی را دوچندان می‌کند.
وی بابیان اینکه شرکت آب منطقه‌ای طبق ماده ۳۰ قانون توزیع عادلانه آب، در برخورد با خاطیانی که اقدام به حفر چاه غیرمجاز می‌کنند، هیچ‌گونه مماشاتی ندارد، تصریح می‌کند: در هفته گذشته پنج حلقه چاه آب غیرمجاز در اراضی شهرستان‌های بوئین‌زهرا و آبیک مسدود و مسلوب‌المنفعه شد.
مدیرعامل شرکت سهامی آب منطقه‌ای قزوین، می‌گوید: انسداد چاه‌های غیرمجاز، تعیین تکلیف چاه‌های فرم یک، نصب کنتور هوشمند بر روی چاه‌ها، اصلاح پروانه‌های چاه‌های مجاز و جلوگیری از حفر چاه در شعاع ۲ کیلومتری از چاه‌های شرب به‌منظور حفظ منابع آب شرب و جلوگیری از تنش آبی در فصول گرم سال از عمده کار‌های متداول و مرسوم شرکت آب منطقه‌ای است.
وی بابیان اینکه پیگیری جهت اخذ اعتبارات تنش آبی، تکمیل پروژه‌های سد و شبکه نهب، سد بالاخانلو و خطوط آبرسانی و لایروبی رودخانه‌ها ازجمله برنامه‌های مدیریت تنش آبی در شرکت آب منطقه‌ای قزوین است؛ تصریح می‌کند: برای مقابله با کم‌آبی و سازگاری با آن، راهکار‌ها و برنامه‌های مختلفی در دستور کار این شرکت قرار دارد.
ستوده می‌گوید: استان قزوین دارای ۱۰۲ حلقه چاه تلفیقی است که بخشی از این چاه‌ها تجهیز شده تا در سال‌های کم‌آب بخشی از کسری آب تحویلی از سد طالقان را وارد مدار بهره‌برداری کند. منابع تأمین آب شرب استان قزوین تا افق ۱۴۲۵ از سد طالقان و سد بالاخانلو برای شهر‌ها و روستا‌های شمال و جنوب استان برنامه‌ریزی شده است.
وی در ادامه اظهار می‌کند: پروژه آبرسانی از سد طالقان منجر به آبرسانی به ۱۴ شهر و ۱۹۴ روستای استان به میزان ۶۰ میلیون مترمکعب در سال و کاهش برداشت از منابع آب زیرزمینی می‌شود و پروژه‌ای مهم و حیاتی برای استان است. در این راستا پروژه تأمین مالی، احداث، بهره‌برداری و انتقال تأسیسات تصفیه‌خانه و خطوط آبرسانی از سد طالقان را در نظر گرفته‌ایم، که تا امروز ۱۷.۵ کیلومتر خط انتقال آب شرب به شهر آبیک تکمیل و به بهره‌برداری رسیده است و عملیات اجرایی فاز دوم این طرح باهدف تأمین آب شرب شهر‌های محمدیه و مهرگان آغازشده است. در پروژه آبرسانی از سد بالاخانلو به دنبال آبرسانی به پنج شهر و ۳۰ روستای منطقه جنوب استان هستیم.
مدیرعامل شرکت سهامی آب منطقه‌ای قزوین با اشاره به پروژه سد نهب می‌گوید: سد تکمیل و آماده افتتاح است؛ سد نهب قرار است سیلاب‌های فصلی رودخانه خررود را مدیریت کرده و منابع آبی جهت بهبود آبیاری ۳۶ هزار و ۸۰۰ هکتار از اراضی پایین دست سد را در تلفیق با منابع آب‌های زیرزمینی از طریق احداث شبکه آبیاری تأمین کند. تأمین آب مورد نیاز زیست‌محیطی به میزان ۵.۲ میلیون مترمکعب و آب مورد نیاز تغذیه مصنوعی جهت بهبود آبخوان منطقه ازجمله دیگر اهداف ساخت این سد است.
قزوین به ترسالی وارد نشده است
یوسف شیخ‌الملوکی، مدیرکل هواشناسی استان قزوین نیز با اشاره به میانگین کاهش ۹۸ میلی‌متر، معادل ۳۵ درصدی بارش‌ها در مقایسه با متوسط بلندمدت ۳۰ ساله، به ایسنا می‌گوید: میزان بارندگی در استان قزوین از میانگین پیش‌بینی‌ها فاصله گرفته است و امسال قزوین جزو رتبه‌های اول در کاهش بارندگی بوده است و شاهد تکرار خشکسالی برای پنجمین سال پی‌درپی خواهیم بود.
وی با اشاره به پیش‌بینی‌های سازمان هواشناسی، بیان می‌کند: از ابتدای فصل بهار، شاهد بارش باران در برخی استان‌های کشور بودیم، اما میانگین بارش استان در قزوین بسیار کم بوده و این موضوع تنش آبی شدید قزوین در فصل تابستان را نشان می‌دهد. میزان بارندگی در استان قزوین در بازه کوتاه‌مدت، ۱۸۲/۵ بوده و در بلندمدت ۲۸۰/۵ است.
شیخ‌الملوکی معجزه عبور از خشکسالی در سال زراعی جدید یعنی سال زراعی ۱۴۰۳ - ۱۴۰۴ را برای استان موضوعی سخت قلمداد می‌کند و دراین‌باره می‌گوید: از مهرماه سال ۱۴۰۲ تا به امروز، میانگین بارندگی‌ها ۱۴۶/۲ میلی‌متر بوده است. از ابتدای بهار سال ۱۴۰۳ شاهد افزایش ۳۶ میلی‌متری بارندگی‌ها معادل ۲۵ درصد بوده‌ایم که هنوز این سطح از بارندگی پاسخگوی گذر از خشکسالی و ورود به ترسالی نیست.
وی خاطرنشان می‌کند: بر اساس نرم استاندارد میزان میانگین بارش در یک سال زراعی در استان قزوین ۳۰۷ میلی‌متر است که تا به امروز ۵۹ درصد آن کسب‌شده و ۳۲ درصد آن باقی‌مانده است.
این مسئول در پایان صحبت‌های خود می‌گوید: به‌طورکلی عمده پیش‌بینی‌های بلندمدت نهاد‌های بین المللی ازجمله ENSO، بر اساس ۲ کلان پدیده به نام‌های ال‌نینو و لانینا صورت می‌پذیرد، پدیده لانینا حاصل تغییر اختلاف فشار منطقه است و اجازه می‌دهد سطح آب‌های اقیانوس در قسمت شرقی سردتر از حالت معمول شود و در قسمت‌های حاره غربی گرم‌تر از حالت عادی گسترش یابد. اکنون در حال مصاف با پدیده لانینا هستیم که احتمال میزان بارش را کاهشی‌تر می‌کند.
وی در پایان بیان می‌کند: با توجه به پیش‌بینی کاهش بارندگی قطعاً شاهد مشکلات آبی در استان خواهیم بود که مهمترین آن‌ها تنش‌های آبی در فصل تابستان، شور شدن آب چاه‌ها، نشست زمین و از بین رفتن هرچه بیشتر منابع آبی است.
لزوم برخورد با چاه‌های غیرمجاز
مهدی رجحانی، معاون عمرانی استاندار قزوین نیز حفر چاه‌های غیرمجاز را بزرگترین چالش آبی استان می‌داند و در این خصوص می‌گوید: طی جلسات متعدد با حضور مدیران و متولیان امر مشکلات و چالش‌های تنش آبی در استان احصا شده که این موضوعات در قالب پنج دسته مدیریت منابع، مدیریت و بهره‌وری، مدیریت ذی‌نفعان، مدیریت کیفیت آب و مدیریت فرهنگی و ارتباط با رسانه ساماندهی شده است.
وی اعمال مدیریت سخت‌گیرانه مبتنی بر اهرم‌های تشویقی برای مدیریت مصرف آب را تنها چاره پیش روی استان قزوین برای عبور از پنجمین سال خشکسالی می‌داند.
چالش خشکسالی و چند راهکار
امیری، کارشناس محیط‌زیست در بخش دیگری از سخنان خود با اشاره به راهکار‌های مقابله با چالش کم‌آبی اظهار می‌کند: استانداردسازی کشاورزی و آبیاری یکی از مهمترین راهکار‌ها در مقابله با موضوع کم‌آبی است. همان‌طور که کارشناسان می‌گویند، بیشترین آب مصرفی استان مربوط به حوزه کشاورزی است و سالانه مقدار زیادی از آب سفره‌های زیرزمینی، چاه و قنات‌ها توسط مزارع کشاورزی استفاده می‌شود. علاوه بر این، در این صنعت از کود‌های شیمیایی و آفت‌کش‌های شیمیایی به‌وفور استفاده می‌شود که درنهایت منجر به آلوده شدن آب‌ها می‌شوند. استفاده از روش‌های آبیاری نوین از جمله آبیاری قطره‌ای و انتخاب محصولات مناسب برای کشت از جمله راهکار‌های مدیریت آب در این حوزه است.
وی در ادامه به وضعیت رودخانه‌های استان، اشاره و خاطرنشان می‌کند: سوءاستفاده و مدیریت نه‌چندان مناسب آب‌های سطحی منجر شده که تعداد قابل‌توجهی از رودخانه‌های اصلی استان کم آب شوند و همچنین برخی رودخانه‌های دائمی تبدیل به رود‌های فصلی شدند.
امیری بیان می‌کند: امروز قزوین با چالش دیگری به نام تانکر آباد در زمین‌هایی که به‌صورت غیرمجاز تغییر کاربری گرفتند؛ روبه‌رو است. معتقدم آبرسانی با تانکر، سرقت منابع آبی است و دستگاه قضا باید به جد درصدد برخورد با این خاطیان باشد.
وی ادامه می‌دهد: یکی دیگر از راهکار‌های مقابله با کم‌آبی، بازیافت فاضلاب است. اگر تمامی کارخانه‌ها، کشتارگاه‌ها، واحد‌های درمانی و صنعتی به سیستم تصفیه فاضلاب متصل شوند، می‌توان آب مصرفی این واحد را مجدداً به گردش درآورند؛ بنابراین اگر مسئولان در این زمینه اهتمام بیشتری داشته باشد، می‌توان بخشی از کم‌آبی را جبران کرد.
این کارشناس محیط‌زیست تصریح می‌کند: اصلاح تأسیسات آبرسانی نیز از دیگر راهکار‌های برون‌رفت از تنش آبی است. متأسفانه مقدار هدر رفت آب آشامیدنی در این زمینه زیاد است. با اصلاح این مهم می‌توان در مدیریت و صرفه‌جویی آب شد. موضوع مهمی که در این زمینه وجود دارد، این است که بخش عمده‌ای از اصلاح تأسیسات باید توسط شهروندان در منازل، باغ‌ها و حیاط‌های شخصی آنان صورت گیرد که این امر مستلزم فرهنگ‌سازی هرچه بیشتر و آگاه بخشی شهروندان در مسئله با کم‌آبی استان است.
وی ادامه می‌دهد: یکی دیگر از راهکار‌های مقابله با کم‌آبی، مسئله جداسازی آب شرب از آب غیر شرب است. لوله‌کشی آب مورد استفاده در سرویس‌های بهداشتی و حمام از شبکه آب شرب است که لازم است در این زمینه نیز تمهیدات لازم سنجیده شود.
امیری در پایان می‌گوید: بزرگترین دغدغه محیط‌زیستی این استان، کمبود آب است و قطعاً فعالان محیط‌زیستی برای مقابله صحیح با این بحران نقطه نظرات و راهکار‌هایی دارند. پیشنهاد می‌کنم مسئولان استانی جلساتی را با فعالان و سمن‌ها و انجمن‌های مردم‌نهاد بگذارند و راهکار‌ها را بشنوند.
به گزارش ایسنا، آب تنها منبع طبیعی است که جایگزینی ندارد و نیاز به آن طاقت‌فرسا، ثابت و فوری است. فراموش نکنیم تمامی آب مورد نیاز استان قزوین به‌واسطه منابع زیرزمینی تأمین می‌شود و مسئولان استانی هنوز باور ندارند که استان قزوین در بحران آبی به چراغ‌قرمز رسیده است. گواه این سخن تعلل در پروژه‌های سدسازی است. درحالی‌که سایر استان‌ها از منابع آبی همچون سد استفاده می‌کنند، ولی در استان قزوین برنامه‌ریزی صورت نگرفته و عملاً با بی‌تدبیری عطش قزوین به آب هرروز بیشتر از دیروز می‌شود.