به گزارش تابناک مازندران، برگزاری مراسم و آیین شب یلدا از قرن‌های متمادی در ایران مرسوم بوده و آیینی چندهزار ساله از فرهنگ ما را تشكیل می‌دهد. شب یلدا یا به زبان محلی چله شو در زندگی مردم مازندران آیین و رسوم خاصی دارد. در مازندران شب یلدا بسیار با اهمیت و گرامی داشته می‌شود.
یلدا آیینی است در نخستین شب زمستان و بلندترین شب سال كه به‌نام " شب چله "معروف بوده و براساس اسناد، مربوط به ایزدمهر است، شب زایش و تولد مهر كه به یادگار آن، این جشن برگزار می‌شود. به اعتقاد شماری از پژوهشگران و محققان اگر چه امروز با رشد زندگی صنعتی، آیین ملی و باستانی ما به دست فراموشی سپرده شده اما یلدا را باید شب شكرگزاری دانست و در حفظ این آیین ملی و برای انتقال فرهنگ اصیل ایرانی با عنوان میراث داران فرهنگ این مرزو بوم، كوشید.
در این شب بنا به سنت دیرین همه افراد خانواده دور هم جمع می شوند و با خوردن هندوانه، ماست، میوه و آجیل، سرمای فصل زمستان را از خود دور می کنند. اعتقاد بر این است که با خوردن ماست یا هندوانه در شب یلدا، هرگز در زمستان سردشان نخواهد شد. آجیل و شب چره که شامل دانه هایی چون گندم و نخود برشته، تخم هندوانه و کدو، بادام، پسته، فندق، کشمش، انجیر و توت خشک است، هم فراموش نمی شود. برخی از خانواده ها در شب یلدا، پس از خوردن شام، برای شب نشینی شب یلدا به خانهً خویشاوند بزرگتر می روند.
اهالی روستاهای مازندران در شادی و مراسم چله شو، حال خانواده هایی که بر اثر وقوع اتفاقی ناراحت کننده نمی توانند در این شب شادی کنند را رعایت کرده و حتی بزرگان و بستگان درجه یک، شب چله را در این خانواده ها سپری می کنند تا بتوانند التیام بخش درد و اندوه آنان باشند. در این شب طولانی سرد و برفی و در کنار بخاری های هیزمی و کرسی های گرم، بسیاری از قول و قرارهای زندگی در بین اقوام و محلی ها تبادل نظر می شود و در این شب بیشتر شب چره ها مثل حلوا، کیک، شیرینی و گندم برشته حاصل سلیقه و هنر زنان و دختران خانه است و بنا به سلیقه زنان خانه شاخه ای از گل یا سبزه در سفره چله شو قرارداده می شود.
پیران اعتقاد دارند که در این شب زمین نفس می کشد و از این به بعد روزها به اندازه یک جو بلند شده و شب ها کوتاه می گردد.
مردم غرب مازندران و منطقه کجور نوشهر علاوه بر منتسب دانستن آیین شب یلدا به ایران باستان بر این باورند كه این آیین با اعتقادات دینی هم درآمیخته و همچنان بعد از آیین نوروز، مهم‌ترین آیین كهن ایرانی محسوب می‌شود.
به صورت میانگین شب یلدا ۱۴ساعت و شانزده دقیقه و روز آن ۹ ساعت و ۴۴ دقیقه می باشد كه مجموعا ۲۴ ساعت شبانه روز را تشكیل می دهند.
نگاهی به آیین شب یلدا در كلارستاق، كلاردشت و كجور
یكی از محققین غرب مازندران در این باره گفت: یلدا بلندترین شب سال است كه فردایش خورشید روز است. از اول چله تابستان یعنی از ابتدای تیرماه تا آخرین شب فصل پاییز كه شب یلداست پیوسته ظلمت بر نور چیره می شود تا اینكه بلندترین شب سال یا همان یلدا فرا می رسد. ولی از شب یلدا نور شروع به چیرگی بر ظلمت می كند. از شب كاسته می شود و بر نور افزوده می شود.
مومن توپا ابراهیمی افزود: محور داستان یلدا، پیروزی خیر بر شر و تاركی بر روشنایی است كه خیر شروع به چیره شدن می كند. دلیل جشن گرفتن این شب در سراسر ایران و حوزه فرهنگ زبان فارسی از جمله در كشورهایی چون تاجیكستان، پاكستان، ارمنستان، افغانستان، عراق، و سایر كشورهای فارسی در خاورمیانه به دلیل چیره شدن خیر بر بدی می باشد.
وی تصریح كرد: در كلارستاق تا عباس آباد و تنكابن و كجور در شبهای چله رسم و رسوم مشتركی وجود داشت . در این شب در روستاها و حتی در شهر بعد از صرف شام ، تعدادی از اقوام نزدیك و حتی فرزندان نوه ها و قوم و خویش ها در منزل یك نفر كه سمت بزرگتر را داشت جمع می شدند و تا پاسی از شب بیدار می ماندند.
*خواندن شعرهای امیری عجین شده در بین خانواده ها
در اكثر خانه ها كتاب حافظ و شاهنامه وجود داشته ودارد ولی در جاهایی كه افراد با سواد كم بودند یك نفر كه مشهور به امیری خوان بود فال امیری می گرفت و این شخص كه حدود 80 تا 100 رباعی امیری را در خاطر داشت و از حفظ بود برای آل خانه فال می گرفت. شیوه فال نیز به این گونه بود در این شب هر كس نشانی را از جمله سنجاق سر و سینه و یا انگشتری خود را درون كوزه ای می انداخت و دختر بچه ها كه نماد پاكی و زیبایی بودند دست را درون كوزه می برده و برای امیری خوان نشان را در می آورد. امیری دو بیتی برای صاحب مال دو بیتی یا همان طالبك را و یا همان امیری را می خواند.
*میوه های خشك شده كدبانوها ، مهمان سفره های شب یلدا
توپا ابراهیمی تصریح كرد: در اكثر روستاهای منطقه برای شب یلدا، بانوان و كدبانوها از تابستان تا پاییز شروع می كردند پس خشك كردن میوه ها و تنقلاتی كه خود تهیه می كردند. كدوهای ورق ورق شده و خشك شده یكی از این تنقلات بود كه در شب چله در آب گرم خیس داده می شد و بعد تناول می شد كه مزه ای ترش و شیرین دارد.
از دیگر تنقلات و میوه های این شب می توان به گلابی جنگلی یه همان" حمرو " سیب جنگلی، كنس، سیاه ولیك، الندری و آلوچه های خشك شده، گندم برشته یا همان " هشتیكا " و همچنین گردو نیز اشاره كرد.
*نازكه نون غذای سبك مورد علاقه در بین مردم منطقه
یكی دیگر از رسومات این شب، پختن نانی خوش طعم معروف به نازكه نون توسط كدبانوها بود كه این نان با آرد و مقداری دمبه گوسفند و یا چربی بز و زردچوبه و خرده های گردو تهیه می شد كه بسیار خوش طعم بود و هواخواهان زیادی در بین خانواده ها داشت.
از دیگر غذاها و تنقلات این شب می توان به سیب زمینی طبخ شده در زیر آتش خاكستر اشاره كرد كه محبوبیت زیادی داشت.
قصه گویی یكی دیگر از آیین های شب چله در این منطقه بوده كه بسیار متداول بود و در بین خانواده ها از جایگاه ویژه ای برخوردار بود. در این شب شاهنامه خوانی، رستم نامه ، امیر حمزه صاحب قران نامدار، ملك بهمن، ملك جمشید و قصه هایی از این دست بنا به سلیقه خواننده و اهل خانه گفته می شد. مادر بزرگ‌ها و پدر بزرگ‌ها نیز قصه های معمول مازندرانی را برای فرزندان و نوه های خود روایت می كردند.
*آیین شب چله در كجور
مردم كجور در این شب كه آنرا شب چله نیز می نامند معتقدند باید چهل نوع خوراكی برای خوردن آماده كنند تا بلندای شب یلدا را با آن همراه با شادی سپری كنند كه این امر بصورت نمادین و با تهیه غذاها و تنقلات محلی در كجور انجام می گیرد كه در كنار آن فانوس به عنوان نماد روشنایی و خوشبختی تا شب یلدای سال بعد روشن می شود.
مردم كجور در گذشته با شكستن ۱۰ عدد گردو خوش اقبالی یا بد اقبالی افراد را در آن می دانستند به گونه ای كه اگر گردوی شكسته شده به نام فردی سالم بود وی سالی خوش شانس در پیش دارد و در غیر آن بد شانسی گریبانگیر او خواهد شد.
گرفتن فال حافظ و شكستن گردو برای هر فرد از دیگر برنامه‌های شب چله در این منطقه است كه به یادگار مانده است.
اکنون بسیاری از آیین‌ها از جمله شب یلدا به دلیل تغییر در نگرش‌ها و همچنین وضعیت اقتصادی خانواده ها از شكل و شمایل اولیه اش فاصله گرفته و حتی كمرنگ شده است.
گزارش از سپیده پورشعبان-خبرنگار ایسنای مازندران