اردلان آصفری دبیر برگزاری مراسم بزرگداشت مفاخر دانشگاه اراک با بیان اینکه مراسم بزرگداشتی نیز برای یادبود استاد ابراهیم دهگان در آذرماه سال گذشته برگزار شد، به ایسنا گفت: همچنین در تابستان سال جاری یاد و خاطرهی زندهیاد عبدالکریم قریب استاد پیشکسوت زمینشناسی؛ و پس از آن دکتر پرویز شهریاری از بنیانگذاران دانشگاه اراک و پدر علم ریاضی در ایران، گرامی داشته میشود.
به گفته وی مراسم
بزرگداشت استاد گلگلاب روز دوشنبه هفتم اردیبهشتماه رأس ساعت پنج بعدازظهر الی
هفتونیم در فرهنگسرای آینه اراک برگزار خواهد شد.
حسین گلگلاب
کیست؟
زنده یاد حسین گلگلاب،
(1276 تهران - ۱۳۶۳ تهران) گیاهشناس، ادیب، نویسنده، شاعر، مترجم، استاد دانشگاه،
نوازنده، موسیقیدان، عکاس و هنرمند ایرانی بود.
او به زبانهای فرانسه،
انگلیسی، روسی، عربی و لاتین تسلط داشت و در زمینه معادلیابی برای واژههای علمی از
متخصصان فرهنگستان ایران بود. سرودههای مشهور «ای ایران» و «آذرآبادگان»
از جمله کارهای اوست.
پدرش ابوترابخان
مشهور به مهدی مصورالملک از نقاشان و عکاسان مشهور دوره قاجاریه بود که در نقاشی روی
سنگ مهارت داشت و گفته میشود نقاشیهای روزنامههای دولتی شرف و شرافت از کارهای اوست.
از آنجا که مصورالملک با موسیقیدانان دوران خود دوستی داشت، فرزندش را با موسیقی آشنا
کرد و به این ترتیب گلگلاب نواختن تار و سهتار را نزد اساتید روزگار خود فرا گرفت
و پس از تاسیس مدرسهٔ موسیقی وزیری،
از اولین شاگردان آنجا شد و با همکاری کلنل کاظم وزیری و علینقی خان وزیری به کار موسیقی
پرداخت و بعدها در آنجا نیز به تدریس پرداخت.
پس از طی تحصیلات
ابتدایی، برای تکمیل تحصیلاتش در دوره متوسطه به دارالفنون رفت و از معلمین فرانسوی
دارالفنون زبان فرانسه آموخت. او علاوه بر زبان انگلیسی و فرانسوی، مقدمات زبان روسی
را نیز در کلاس اسکندرخان ماردیروسیان فرا گرفت. پس از پایان تحصیلات در دارالفنون
در سال ۱۲۹۵، از سال ۱۲۹۸ به تدریس علوم طبیعی در همان مدرسه پرداخت.
براساس این گزارش
حسین گلگلاب از سالهای ۱۲۹۸ تا ۱۳۰۷، دوازده جلد کتاب در رشته علوم طبیعی تالیف کرد.
در همان زمان به ادامه تحصیل پرداخت و در سال ۱۳۰۱ از مدرسه عالی حقوق در رشته قضایی
و علوم سیاسی فارغالتحصیل شد. سپس در سال ۱۳۰۷ تصدی تحقیقات عملی گیاهشناسی در دانشکده
پزشکی را به عهده گرفت و از ۱۳۰۷ تا ۱۳۱۳ در دبیرستان نظام و دانشکده پزشکی گیاهشناسی
تدریس کرد.
در سال ۱۳۱۴ طبق مقررات
قانون دانشگاه به دریافت درجه دکترا در رشته علوم نائل آمد و به تدریس فیزیولوژی گیاهی
در دانشسرای عالی و گیاهشناسی در دانشکده پزشکی پرداخت و در سازمان نوین دانشکده به
استادی کرسی بیولوژی گیاهی و ریاست آزمایشگاه مربوطه انتخاب شد. در همان سال پس از
اخذ دکترای علوم، به عضویت فرهنگستان ایران و سپس به مدیر کلی فرهنگستان مزبور انتخاب
شد.
در سال ۱۳۲۴ که ریاست
دانشکده پزشکی به عهده پروفسور اوبرلین فرانسوی بود، او به معاونت دانشکده منصوب شد
و در سالهای بعد سمت مدیرکلی دبیرخانه دانشگاه و ریاست انجمن بیولوژی ایران را بهعهده
گرفت و به منظور مطالعات و تحقیقات علمی به کشورهای اتحاد جماهیر شوروی، بلژیک وانگلستان
مسافرت کرد.
از ۱۳۲۶ تا ۱۳۵۱ خدمات
اجتماعی مختلفی را به عهده داشت. در ۱۳۴۵ از خدمات دولتی بازنشسته شد و یک سال بعد
بهعنوان اولین استاد ممتاز دانشگاه تهران از خدمات علمی و فرهنگی او قدردانی شد. از
۱۳۴۹ تا ۱۳۵۴ رئیس هیئت موسسان و رئیس هئیت امنای مدرسه عالی علوم اراک بود که آن را
با کمک دکتر پرویز شهریاری و دکتر عبدالکریم قریب راهاندازی کرده بود. وی از اواسط
۱۳۴۹ در دوره دوم فرهنگستان زبان ایران عضو پیوسته بود.
حسین گلگلاب بیش از پنجاه قطعه نمایش کلاسیک برای هنرستان هنرپیشگی ترجمه کرده است. از دیگر فعالیتهای او میتوان به سرودهها و ترانههایی برای کودکان اشاره کرد. او به نقاشی و عکاسی نیز علاقهمند بود تا آنجا که دوربین عکاسی بر دوش میانداخت و پابهپای رشید یاسمی و روحالله خالقی و استادش کلنل وزیری به تپه ماهورهای طبیعت ایران سر میکشید و گونههای پوشش گیاهی ایران را رصد میکرد. همچنین او نخستین کسی بود که آزمایشگاههای گیاهی ایران را به میکروسکوپ مجهز کرد.
وی در حال تهیه فرهنگ
نامهای در زمینه گیاهشناسی بود که اجل مهلتش نداد و در ۲۲ اسفند ۱۳۶۳ درگذشت و در
بهشت زهرای تهران به خاک سپرده شد. از او سه فرزند به نامهای فرخ گلگلاب (مهندس راه
و ساختمان)، هما گلگلاب (دکتر داروسازی و شیمی آلی) و داریوش گلگلاب دکتر و متخصص
رادیولوژی به یادگار ماند.
چرا گلگلاب شعر
"ای ایران" را سرود؟
نکتهسنجی و دقتنظر
گلگلاب که ناشی از تجربیات علمی و پژوهشی او در علوم طبیعی بود، در موسیقی نیز بارز
بود و در هر دو عرصه او را در ردیف استادان بزرگ قرار داد.
دکتر حسین گلگلاب
سراینده سرود «ای ایران» است. بنا بر روایتی پس از جنگ جهانی دوم و اشغال ایران توسط
قوای روس و انگلیس و امریکا در سال ۱۳۲۳، یک روز زمانی که گلگلاب از خیابان هدایت
میگذشت، متوجه حرکات دور از نزاکت بعضی از سربازان خارجی با مردم میشود. به انجمن
موسیقی ملی در خیابان هدایت (محله ولیآباد) میرود و با ناراحتی این جریان را برای
روحالله خالقی تعریف میکند. خالقی بسیار متاثر میشود. این موضوع انگیزهای میشود
تا خالقی آهنگی بسازد و گلگلاب شعرش را بنویسد. حاصل این همکاری سرود «ای ایران» است
که نخستین اجرای آن، در ۲۷ مهرماه۱۳۲۳ در نخستین کنسرت ارکستر انجمن موسیقی ملی در
سالن سینما تهران، در خیابان استانبول برای دو شب متوالی برگزار شد.
این سرود در همان مجلس سه بار تکرار شد و هر بار
شور و هیجانی را در جمع به وجود آورد. استقبال و تاثیر این سرود باعث شد که وزیر فرهنگ
وقت، هیئت نوازندگان را به مرکز پخش صدا فرستاد تا صفحهای از آن ضبط و همه روزه از
رادیو تهران پخش شود. این سرود در سالهای آتی اجراهای دیگری نیز داشت.
سرود «ای ایران» در
آواز دشتی ساخته شده و ملودی اصلیاش از برخی از نغمههای موسیقی بختیاری که از فضایی
حماسی برخوردارند، وام گرفته شده. از دیگر ویژگیهای آن این است که کلمات بیگانه کمی
در آن استفاده شده و بیشتر واژگان آن فارسی هستند.
فیلم مستند مرز پرگهر
که در سال ۱۳۸۹ به تهیهکنندگی و کارگردانی مهندس هومن ظریف رضائیان (روزنامهنگار،
مستندساز و کارمند روزنامه اطلاعات) تولید شد، به شرح تفصیلی زندگی، اندیشه و آثار
دکتر حسین گلگلاب میپردازد و درباره چگونگی ساختهشدن سرود ملی "ای ایران"
با بازماندگان آفرینندگان این سرود به بحث مینشیند.
عضویت فرهنگستان ایران
سال ۱۳۱۳ به دستور
رضا شاه و به همت محمدعلی فروغی، فرهنگستان ایران تأسیس شد. حسین گلگلاب و بزرگانی
چون محمود حسابی، علیاصغر حکمت، علیاکبر دهخدا، رشید یاسمی و غلامحسین رهنما از نخستین
اعضای این فرهنگستان بودند. در ۱۳۱۴ دکتر گلگلاب به دلیل تخصص در معادلیابی اصطلاحات
رشتههای علمی به عضویت پیوسته فرهنگستان ایران برگزیده شد و در سال ۱۳۱۵ سردبیری فرهنگستان
را پذیرفت. او نخستین دبیر فرهنگستان زبان فارسی بود.
گلگلاب در وضع واژههای
علوم طبیعی، به ویژه گیاهشناسی سهم بسزایی داشت.
کتابها و مقالات
آثار نوشتاری علمی
گلگلاب متنوع بود و در سطوح مختلف آموزشی مورد استفاده قرار میگرفت. نثر او یکی از
نمونههای درخشان نثر فارسی در کتابهای غیرداستانی است اما، کارهای ادبی او نیز درخششی
کمتر از کارهای علمیاش ندارند و سرودههایش از کارهای ماندنی موسیقی ایرانی است و
بسیاری او را یکی از بهترین ترانهسرایان ایرانی میدانند.
آثار حسین گلگلاب
به دو گروه اصلی علمی و هنری تقسیم میشوند. آثار علمی شامل زیرگروههایی نظیر شیمی،
فیزیک، جغرافیای طبیعی، فیزیولوژی گیاهی و حیوانیست. آثار هنری نیز شامل موسیقی، شعر،
تئاتر و اپراست. او بیش از پنجاه قطعه نمایش کلاسیک برای هنرستان هنرپیشگی نوشت که
برخی از این نمایشنامهها در مجلات به چاپ رسید. او همچنین اپرای کارمن و اپرای فاوست
را به نظم فارسی مطابق با آهنگهای اصلی ترجمه کرده است.
آثار علمی این استاد
در دو بخش کتاب و مقاله نگارش شده است. در بخش کتاب، او به حوزههای گیاهشناسی، حیوانشناسی،
جغرافیا و سایر علوم پرداخته است.
مقالات وی شامل گیاهشناسی، تاریخ علم، فرهنگی و واژهشناسی و سایر
علوم است.