همواره و در دل تاریخ، انسان‌هایی با بخشیدن جان، دارایی، وقت و نیروی خود
در خدمت سربلندی میهن و مرز و بوم خود بوده‌اند. انسان‌هایی که از لذت‌های
زندگی مادی و معنوی بریده‌اند و رفاه، آسایش و سرزندگی مردم برایشان از هر
چیز دیگر والاتر بوده است. دلبستگی به زاد و بوم، ریشه در طبیعت انسان‌ها
دارد و چه بسا کسانی که برای رسیدن به آزادی و آبادانی دیار خود همه
دشواری‌ها را به جان خریده‌اند و نام خود را برای همیشه در دل هم‌دیارانشان
جاودان ساخته‌اند. یکی از این افراد استاد «سیدعبدالعظیم پویا» مردی از
سرزمین تاریخی میبد است. پویا را همه مردمان فرهنگ دوست استان یزد به ویژه
میبدیان می‌شناسند؛ سال‌هاست که گاه، یکه و تنها بار بزرگ پاسداری از
میراث کهن سرزمین میبد را بر دوش می کشید. در روز 29 و 30 اردیبهشت دو
بزرگداشت در شهرهای میبد و یزد برای جناب پویا برگزار شد که در آن از چند
کتاب ایشان و ارج نامه «پویای فرهنگ» به کوشش استاد «حسین مسرت» رونمایی
شد. این ارج نامه شامل 50 مقاله از نام آشنایان فرهنگ میبد و یزد است.
«سیدعبدالعظیم پویا» متولد 1325 در شهرمیبد است. به این بهانه با وی گفت و
گوکردیم.
-
بیش از نیم قرن در باره شهر میبد و استان یزد نوشتید و تحقیق کردید. ثمره این کارها چه بود؟
علایق من به زادگاهم باعث می شد که روزها و ماه ها در دل کویر بمانم و
درباره آثار تاریخی زادگاهم پژوهش و تحقیق کنم. هیچ وقت تصور نمی کردم به
خاطر کارهایی که انجام می دهم روزی مراسمی برگزار شود و از من تجلیل کنند.
من یک زندگی عادی در جامعه و زادگاهم دارم. این شهر تاریخی برای خود ذخایر
فرهنگی بسیار زیادی دارد و به عنوان فرزند این دیار از زمانی که وارد
دانشگاه شدم و کار نوشتن و تحقیق را آغاز کردم، چون این شهر کهن حق زیادی
به گردن تاریخ و فرهنگ ایران زمین دارد، اولین کارم نوشتن مونوگرافی شهر
میبد در دهه 40 بود. بعدها مشاغل متعددی در زمینه های فرهنگی در وزارت
فرهنگ و هنر سابق داشتم و در موسسات فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد کار کردم.
در دهه 60 بر مطالعات پژوهشی و تاریخی یزد و شهرستان میبد در موضوعات مختلف
متمرکز شدم. اولین کارم پژوهشی درباره نگاه تازه به تاریخ یزد بود که به
عنوان یک پژوهش در تاریخ باستانی یزد و زندان سکندر در سال 68 منتشر شد.
بعدها کارهای پژوهشی را درباره میبد ادامه دادم. میبد یک شهر کهن و تاریخی
7000 ساله است و در آن زمان آثار شهری، تاریخی و معماری این شهر به تدریج
تخریب می شد، با خودم اندیشیدم ما نمی توانیم جلوی تخریب این آثار را
بگیریم لااقل کاری کنیم که مردم آگاهی بیشتر نسبت به این شهر پیدا کنند.
نتیجه این کار تحقیقی که روی تاریخ شهرسازی و معماری بومی میبد صورت گرفت
چاپ کتاب «سیمای باستانی میبد» بود و خیلی در کشور از آن کتاب استقبال شد.
مطالعات زیادی درباره تاریخ، فرهنگ، آب و قنات انجام دادم که منجر به
انتشار چند مجلد کتاب خواهد شد که بخش اول آن به نام «آب نامه یزد» در سال
1379 همزمان با کنگره بین المللی قنات منتشر شد. مطالعات زیادی درباره
فرهنگ بومی میبد انجام دادم، مانند صنایع دستی میبد، هنرهای سنتی که 3 جلد
کتاب «هنروران شهر خورشید» و با عنوان «هنروران زیلو باف» تدوین شده است.
مقالات مختلفی در زمینه جامعه شناسی و مردم شناسی این منطقه کار شده است.
البته همزمان با این کارهای پژوهشی و از 20سال پیش یک سلسله کارهای مرمتی
روی میراث فرهنگی این شهر انجام دادم که موجبات حفظ بسیاری از آثار تاریخی
میبد شد؛ مجموعه کاروانی که شامل کاروانسراها، چاپارخانه ها، یخچال ها و آب
انبارها می شد و امروزه از این بناها استفاده می شود. «نارین قلعه میبد»
که یک کهن دژ باستانی است با سابقه 7 هزار ساله، مرمت شد، یک آسیاب زیر
زمینی بسیارعظیم و شگفت انگیز در میبد مرمت شد و خوشبختانه در این فضا ها 3
موزه زیلو، پست و ارتباطا ت و موزه سفال و سرامیک ایجاد کردیم که موزه های
تخصصی هستند. این ثمره نیم قرن تلاش من است.
-
شاهد بودیم که تاریخ و فرهنگ مکتوب مناطق مختلف به دست خارجی‌ها و محققان
اروپایی نوشته شده است. لزوم تدوین این تاریخ را به دست خود ایرانیان
چگونه می بینید؟
حق با شماست.تاریخ ایرانی در زمینه هنر و فرهنگ بیشتر مواقع به دست
اروپاییان نوشته شده است و ما ایرانیان در این زمینه کم کار و یا مقداری
تنبل بوده ایم. اما خوشحالم که اطلاعاتی در زمینه زادگاهم داشتم و توانستم
آن را با تحقیق و پژوهش تدوین کنم. من منتظر نماندم که دیگران بیایند این
کارها را انجام دهند و اگر این کارها انجام نمی شد بسیاری از بناها و
میراث کهن شهر میبد و استان یزد از بین می رفت. امروز وقتی به سال های
گذشته نگاه می کنم حس خوبی دارم که در دوره ای که من می توانستم کاری انجام
دهم، این کار را انجام دادم و اطلاعات گران‌بهایی ضبط و ثبت شده که در
تاریخ و فرهنگ ایران موثر است. شهرهای تاریخی زیادی مانند میبد و یزد در
ایران هست و کار معرفی آنها وظیفه ای بر دوش شهروندان و فرزندان این آب و
خاک است نه فردی که از اروپا می آید. البته آنها نیز زحمات بسیاری کشیده
اند و در بیشتر مواقع بدون چشمداشت کار کرده اند و اگر فقط وظیفه تدوین
تاریخ و فرهنگ مربوط به آنها بود بسیاری از میراث کهن ایرانی از بین می
رفت. اما این یک وظیفه فرهنگی و مسئولیت تاریخی است که بر عهده ما بوده و
هست.
-
از این استان افراد بزرگی مانند «فرخی یزدی»، «ابوالفضل رشید الدین
میبدی»، «خطیر الملك میبدی»، «حسین محبوبی اردکانی» و... به تاریخ و فرهنگ
ایران زمین معرفی شده اند. چه عاملی در طبیعت و خلق و خوی مردم کویرنشین
است که باعث فرهنگ دوستی آنها می شود؟
زندگی در دل کویر به طبیعت و خورشید تابان بسیار وابسته و نزدیک تر است و
در روند زندگی مردم که همراه با طبیعت است اتفاقاتی رخ می دهد که این
اتفاقات به سود این مردم و سرزمین آنهاست. این شرایط خاص طبیعی کویر و
آفتاب سوزان است که از مردم عام، اسطوره می سازد. زندگی در دل کویر به ذات
اصیل خود نزدیک تر است و شاید اگر امثال فرخی یزدی و رشدالدین میبدی و
بسیاری دیگر از نام آشنایان تاریخ و فرهنگ یزدی اگر یک جای دیگر از دنیا
متولد می شدند نمی توانستند این تاثیرگذاری را بر تاریخ ایران داشته باشند.
این ذات طبیعت و خلق و خوی مردم کویر نشین است.
-
در مقدمه کتاب سیمای باستانی میبد اشاره ای به قلعه نارین و استفاده آن در شاهنامه کردید. در این باره توضیح می دهید؟
میبد نمونه بارز شهرسازی باستانی و یک فرهنگ در دل کویر، با معماری اصیل
اقلیمی است که نظیر آن در دنیا وجود ندارد. این شهر باید به دنیا معرفی
شوند. این شهر برای آیندگان دانشگاهی برای شناخت شهرسازی اقلیمی و تاریخی
است. من درباره نقش شهر میبد در شاهنامه و در کتاب سیمای باستانی میبد
اشاره ای داشتم، کهن دژ میبد و نارین قلعه ظاهرا یکی از دژهایی است که در
شاهنامه معرفی می شود. در مقدمه آن کتاب توضیحاتی داده ام که در این مجال
نمی گنجد.
همشهری