احمدرضا قدیریان
سرپرست مرکز علمی کاربردی فرهنگ و هنر یزد
انسان، پیوسته در حال کسب تجربه های تازه در حوزه های متفاوت است. هر روز دانسته های جدید علمی به انبان توشه های دانش بشری افزوده می شود. هر روز کشف های تازه در عرصه های گوناگون روی می دهد و اختراعات جدید به ثبت می رسد. هر روز آثاری نو در گوشه گوشه جهان و در بخش های فرهنگی و هنری و ادبی خلق می شود و در معرض دید علاقمندانش قرار می گیرد.این تجربه ها و یافته های تازه، تنها متعلق به پدیدآورندگانش نیست؛ بلکه به همه مردم جهان و همه نسل های امروز و فردا تعلق دارد. از دیگر سو، دانسته های بشری در معرض خطر فراموشی است. خالقان و پدیدآورندگان دانش ها و آثار تازه در معرض پیری و زوال ذهن و سرانجام، تقدیر لاعلاج همه انسان ها، یعنی مرگند. به همین سبب است که جهان، محتاج ثبت این رویدادهاست تا از سویی در اختیار نسل حاضر بماند و از سویی به دست نسل آینده برسد. این نقش بی بدیل در طول تاریخ، بر عهده کتاب نهاده شده است.
انتقال دانش انسان، از طریق روایت های شفاهی نیز دست به دست شده است؛ اما این گونه روایت ها در معرض دگرگونی و تحریف بوده اند و به آسانی از دسترس انسان خارج شده اند و به دست فراموشی سپرده شده اند. تأسف بار است وقتی دقیق تر می نگریم و درمی یابیم که چه اندازه از یافته ها و تجربه ها که دانشمندان و سخنرانان و استادان هر حرفه و فن داشته اند و به مراکز علمی عصر خویش عرضه کرده اند و به سمع شاگردانشان هم رسانده اند؛ اما به دلیل آن که به وسیله کتابت، آن ها را به قید و بند نکشانده اند، همگی همراه با صاحبانشان به خاک سپرده شده اند و جامعه بشری برای همیشه از آن همه گنجینه ارزشمند محروم شده است.
کتاب نیز صدالبته در کشاکش حوادث روزگار، از آسیب های گوناگون در امان نمانده است. چه نسخه های فراوانی که به دلیل نبود امکانات نشر و حوادث غیرمترقبه و نگهداری نشدن در کتابخانه ها و گاه ارث رسیدن به افراد نافرهیخته و همچنین جنگ های خانمان سوزی که به کسی فرصت اندیشیدن به حفظ آثار فرهنگی نمی داده است و کتابسوزی های کوچک و بزرگ و عوامل گوناگون دیگر از میان رفته است و به دست ما نرسیده است. چه نسخه های فراوانی که در دست تاجران عرصه کتاب سرگردان است و به عنوان اشیای گرانبهای قدیمی دست به دست می رود و هنوز به دست اهل آن یا جایگاه اصلی آن که کتابخانه باشد، نرسیده است. چه نسخه های گرانقدری که در کتابخانه ها نگهداری می شود و هنوز فرهیختگانی یافت نشده اند تا به آن ها بپردازند و غبار از چهره اشان بزدایند و سویدای دلشان را برای خواهندگان و نیازمندانشان فاش نمایند؛ و سرانجام چه کتابها که در شمارگان محدود به چاپ می رسند و به دست اکثر کتابخانه ها نمی رسند و به تدریج از دسترس حوزه دانش و فرهنگ خارج می شوند.
به دلیل اهمیتی که در باب نقش کتاب در انتقال تجربه و دانش بشری گفته شده و به دلیل خطرهایی که در کمین کتاب است، درمی یابیم که توجه به حفظ کتاب، حتی در جهان پیشرفته امروزی که کتاب در شمارگان بالا نیز به راحتی قابل انتشار است، امری لازم و ضروری است. اهمیت توجه به حفظ کتاب از اهمیت خواندن آن بیشتر نباشد، کمتر نیست. اگر کتاب نمی خوانیم، حداقل آن را برای نسل های بعد که ممکن است علاقمندتر از ما باشند، حفظ کنیم.