بافق و همه شادی‌هایش

مردم شهرستان بافق در گذشته برای هر مناسبت جشن و آیینی را ترتیب می‌دانند و طبق گفته‌های پژوهشگران شادی و نشاط در بین مردم بافق بسیار نمایان بوده است.
 اینک با تغییر سبک زندگی مردم این دیار کویری و همچنین رشد ارتباطات و گسترش شهرنشینی، این شادی‌ها و جشن‌ها تقریبا کاهش یافته است؛ ولی چه خوب است که با آشنایی نسل جدید با این سنت‌ها و جشن‌ها دوباره نشاط اجتماعی مردم احیا شود.همشهری برای آشنایی بهتر با سنت‌های شاد و مفرح بافق با «عالیه نقیب‌الذاکرین بافقی» پژوهشگر و مردم‌شناس بافقی گفت‌و‌گویی انجام داده است که در زیر می‌خوانید.

• درباره خصوصیات مردم شهرستان بافق توضیح دهید.

مردم بافق با توجه به این‌که در کویر و درشرایط آب و هوایی خاص زندگی می‌کنند، مردمی فهیم، با همت و با‌فرهنگ هستند. آنها در گذشته از شادی و نشاط و روحیه بالایی برخوردار بودند، هرچند معضل کم آبی، نبود امکانات تفریحی زیاد، چهره شاد آنها را خدشه‌دار کرده است؛ اما هنوز همان روحیه تلاش و همت گذشته خود را دارند؛ ولی چه خوب بود نسل جدید بافق با سنت‌های گذشته و جشن‌هایی که مردم با هر مناسبتی برگزار می‌کردند آشنا شوند و دوباره این جشن‌ها احیا شود، چرا که جشن‌های مردم بافق زبانزد بود.

• جشن زاییدن درخت خرما در بین بافقی‌ها چگونه جشنی است؟

مردم شهرستان بافق در کاشت درخت خرما شهرت دارند. در گذشته‌ها برای کاشت خرما با گردآوری محصولات یک نخلستان جشن خاصی را ترتیب می‌دانندکه بیشتر در بین ارباب‌ها و طبقه ثروتمند دیده می‌شد؛ اما مردم عادی و باغداران هم اجازه حضور در این جشن را داشتند. هنگام کاشتن درخت خرما همه دور هم جمع می‌شدند و با فراهم کردن یک تشت بزرگ پر از اسپند آن را دود می‌کردند و دور درختان خرما می‌چرخاندند.
بچه‌ها و کوچک‌ترها چهره خود را با دود اسپند سیاه و بازی می‌کردند. هیچ تبعیضی برای کسی در شادی و پایکوبی نبود. آنان بر این باور بودند که شادی بیشتر و سرو صدای بیشتر باعث بارور شدن به‌موقع درخت خرما می‌شود. زنان هم مسئولیت داشتند آش کشک درست کنند و بین حاضران پخش کنند که باعث شادی و تحکیم دوستی می‌شد.

• آیا بافقی‌ها برای قنات هم جشن می‌گرفتند؟

بله؛ جشن زنده شدن قنات هم با توجه به کویری بودن و کم آبی بافق گرفته می‌شد. بافقی‌ها منتظر نزول رحمت الهی بودند. در قدیم مردم با نزول اولین باران یا برف جشن و شادی برپا و این نعمت خداوند را شکرگزاری می‌کردند.
در ریزش نخستین باران الهی جشن خانوادگی می‌گرفتند و قطره ای از باران را که به زمین می‌خورد، میل می‌کردند. آنها برای قنات عروسی و جشن می‌گرفتند در سالی که کم آبی بود یا آب قنات کم می‌شد ماده شتری انتخاب و به صورت نمادین عروسی او را با قنات ترتیب می‌دادند.
همچنین مردم دور قنات کم آب، نماز باران می‌خواندند و هرکدام کاسه‌ای آب روی قنات می‌ریختند و عقیده داشتند با خوشحالی و فریاد، قنات ذوق زده و زنده خواهد شد.

• دیگر شادمانه‌های دیگر مردم بافق چه بود؟

مردم بافق به هر بهانه‌ای در گذشته، جشن و شادی برگزار می‌کردند، مثلا هنگام تولد نوزاد در خانواده، والدین پس از تولد نوزادشان شش روز تمام ولیمه می‌دادند. مردم به دیدار آنها می‌رفتند و چشم روشنی می‌بردند. در شب ششم مراسم پایکوبی برپا و همان شب، نامی برای نوزاد انتخاب می‌کردند که به نام جشن شیشه معروف بود.
همچنین در خانواده‌ای که صاحب فرزند می‌شدند ، چند ماه پس از تولد نوزاد، اگر دختر بود گوشش را سوراخ می‌کردند و اگر پسر با سنت ختنه او فامیل دعوت می‌شدند و جشن می‌گرفتند. وقتی عروسی برای خانواده انتخاب می‌شد و برنامه اولیه ازدواج بین خانواده عروس و داماد انتخاب می‌شد شبی را برای شادی انتخاب می‌کردند و جشن می‌گرفتند و وسایل خریده شده برای عروس بر طبق‌های خاص گذاشته می‌شد.
همچنین جشن‌های مذهبی عیدهای فطر، قربان و غدیر با برگزاری آیین‌‌های خاص و پخش شیرینی و شربت در محله‌ها برپا می‌شد.

• مدت زیادی از گذشتن نوروز 95 نمی‌گذرد، آیا مردم بافق در نوروز هم آداب و سنت خاصی دارند؟

بله. مردم بافق در کنار برگزاری جشن‌های مذهبی و محلی خویش به ارزش‌های ملی خود پایبند بودند و آنها را بر اساس سنت نیاکان خود اجرا می‌کردند. با نزدیک شدن بهار و در اواخر اسفند، بافقی‌ها با خانه‌تکانی و تمیز کردن کوچه و محله، آماده جشن نوروز می‌شدند و از پانزده اسفند ماه در ظرف‌های متفاوت گندم، عدس و حبوبات دیگر می‌کاشتند. پیش از نوروز نیز در چهارشنبه آخر سال، جشن چهارشنبه‌سوری بر پا می‌کردند.
مردم در منقل‌های بزرگ یا قباره‌های بنایی شاخ و مغ درخت خرما می‌ریختند و با آتش‌ زدن آنها شعر می‌خواندند. روز نوروز نیز پلوتوکی می‌خوردند و کماج می‌پختند.
همچنین کوچک‌ترها به خانه بزرگ‌ترها می‌رفتند. سفره هفت سین نیز تا پایان سیزده پهن بود و هر روز باید وسایل تازه‌ای داخل سفره می‌چیدند.